Czy w nieustannej zmienności świata istnieją podstawowe, niezmienne zasady wyznaczające ramy funkcjonowania naszej rzeczywistości? Niewątpliwie prawa przyrody i fizyki w swojej istocie są niezmienne. W toku rozwoju nauki zdołaliśmy opisać wiele praw, jednakże nasze ich zrozumienie i naukowy kształt wielu z nich ulega ewolucji, są to zawsze przybliżenia procesów znajdujących się gdzieś głęboko w mechanizmie rzeczywistości, którą jesteśmy w stanie opisać na tyle na ile pozwala nam stan rozwoju technologicznego, narzędzi badawczych oraz naszych zdolności poznawczych.

Jednakże istnieje pewna wiedza, która mimo upływu lat nie traci na aktualności. Co więcej zdaje się, iż obecnie staje się coraz bardziej zrozumiała i możliwa do przedstawienia w nowoczesny sposób.

Na przestrzeni dziejów, w różnych kulturach i epokach czasowych opisywano pewne fundamentalne, uniwersalne prawa manifestujące się w rzeczywistości a które zostały uchwycone wyłącznie poprzez wnikliwą obserwację. Wiedza ta może być dostrzeżona także współcześnie, bez odwoływania się do przeszłości. Myślę jednak, iż warto sięgać do zapomnianych lub mało znanych tekstów. Ważnym jest aby nowa wiedza przejrzała się czasem w starej, pozwala to zrozumieć dynamikę rozwoju myśli ludzkiej oraz dostrzec w jaki sposób różne, odległe od siebie kultury niezależnie od siebie rozpoznawały pewne fundamentalne prawa dotyczące rzeczywistości i wyrażały je poprzez język własnej tradycji. W niniejszym tekście chciałabym przedstawić jedno z tych praw, mianowicie prawo biegunowości- dualizmu, w następnych częściach sięgając po kolejne.

Koncepcja dualizmu obecna jest w tradycyjnej filozofii sięgającej starożytnej Grecji (Platon, Arystoteles), grecko-egipskim hermetyzmie oraz pochodzącej z taoizmu koncepcji Yin Yang. W wypowiedzi Giordano Bruno, włoskiego filozofa hermetycznego z okresu renesansu, brzmiącej:

„Kto chce poznać największe tajemnice natury niechaj obserwuje i rozpatruje minima i maksima, przeciwieństwa i przeciwstawności.”

możemy dopatrywać się nawoływania właśnie do zgłębiania koncepcji dualizmu.

Dualizm jest poglądem który rozpatruje wszystkie przejawione w świecie rzeczy i zjawiska w kategorii dwóch przeciwstawnych do siebie pierwiastków lub sił; mówi iż wszystko w swojej naturze jest podwójne.

Hermetyczny traktat Kybalion tak opisuje Prawo Biegunowości (Dualizmu):

„Wszystko jest podwójne, wszystko ma swoje bieguny, wszystko ma swoją parę przeciwieństw; podobne i niepodobne są tym samym, przeciwności są identyczne w swej naturze, lecz różne w stopniu; skrajności się spotykają; wszystkie prawdy są jedynie półprawdami, wszystkie paradoksy można pogodzić.”

Ciepło i zimno są przeciwnościami, jednakże różnią się jedynie stopniem swojego przejawienia; są tym samym kontinuum i jest rzeczą względną jaką temperaturę uznamy za ciepłą lub zimną, jednakże dzięki biegunowości oraz dzięki temu iż te wartości rozkładają się na tej samej ciągłej (czyli są identyczne w swej naturze- są energią cieplną) możemy takiego rozróżnienia w ogóle dokonać. Jest to najprostszy przykład który możemy odnieść do wielu innych, np. wysokie/niskie, jasne/ciemne a także- radość/smutek, miłość/nienawiść oraz wszelkich innych stanów.

Prawo dualizmu wraz z pozostałymi hermetycznymi prawami obecne są także w naukach dalekiego wschodu i wyrażone w formie symbolu Taijitu zawierającego Yin i Yang.

Przedstawia on dwie przeciwstawne, uzupełniające się siły które odzwierciedlają sposób manifestacji wszystkich rzeczy i zjawisk w naszej rzeczywistości. Koncepcje Yin i Yang mogą wydawać się w pierwszym momencie dość enigmatyczne i abstrakcyjne, jednak gdy przyjrzymy się ich źródłosłowu staną się bardziej przejrzyste. Yang oznacza południowe, nasłonecznione, jasne zbocze wzgórza, Yin natomiast północne, zacienione, zbocze wzgórza, stąd Yang oznacza pierwiastek aktywny a Yin pasywny i szereg dalszych przyporządkowań zjawisk według tej osi. W celu łatwiejszego zrozumienia nazwijmy Yang- Zasadą Aktywną a Yin- Zasadą Pasywną. Dualizm i symbol okręgu zawierający w sobie stronę białą (Zasada aktywna Yang) i czarną (Zasada Pasywna Yin) stanowi uniwersalny klucz dzięki któremu możemy scharakteryzować i uporządkować dosłownie każde zjawisko. Nie należy doszukiwać się w owym symbolu żadnego zabarwienia religijnego, czegoś w co trzeba wierzyć ani też teorii która wymaga naukowego wyjaśnienia. Należy postrzegać go jako narzędzie, dzięki któremu nasze zrozumienie rzeczywistości będzie pełniejsze. Polega nie tylko na kategoryzowaniu zjawisk na przedstawione dwa aspekty ale także na ich wzajemnym oddziaływaniu i dynamice. Zanim jednak przejdziemy do opisu owej dynamiki, przyjrzyjmy się dokładniej w jaki sposób znane nam zjawiska można uporządkować według uniwersalnego klucza jakim jest symbol Yin Yang.

Klasyczne przykłady znajdują się w tabeli poniżej:

ZASADA AKTYWNA YANG	ZASADA PASYWNA YIN
Męski Dzień Światło Niebo Ogień Gorąco Lato Góra Energia Zewnętrzny Dawanie Nadmiar Espansja Eksplozja	Żeński Noc Ciemność Ziemia Woda Zimno Zima Dół Materia Wewnętrzny Przyjmowanie Niedobór Kontrakcja Implozja

Jednakże klucz ten pasuje także do rzeczy i zjawisk opisanych czy odkrytych w czasach bardziej nam współczesnych i dotyczących różnych dziedzin życia społecznego czy nauki.

ZASADA AKTYWNA YANG	ZASADA PASYWNA YIN
Patriarchat Ekstrawertyzm Świadomość Rozum Analiza Indywidualizm Rywalizacja Redukcjonizm Szczegół	Matriarchat Introwertyzm Podświadomość Emocje Intuicja Wspólnota Współpraca Intergracja, Holizm Symbol

ZASADA AKTYWNA YANG	ZASADA PASYWNA YIN
Układ współczulny Lewa półkula Katabolizm Stan zapalny i czynniki prozapalne Czynniki prozakrzepowe Kwasowość Jony dodatnie Wolne Rodniki Na, Ca	Układ przywspółczulny Prawa półkula Anabolizm Czynniki przeciwzapalne Czynniki przeciwkrzepliwe Zasadowość Jony Ujemne Antyoksydanty K, Mg

Jest to podstawowy schemat podziału jednakże jest to podział relatywny gdyż nic nie jest absolutnie Yin lub Yang a podziału można dokonać jedynie we wzajemnej relacji. Tu również najłatwiej wytłumaczyć to na przykładzie ciepła. Mróz jest Yin w odniesieniu to temperatury pokojowej, która będzie w tym przypadku Yang lecz temperatura pokojowa będzie Yin w odniesieniu do upału który będzie wówczas Yang. Także ruch może być szybszy jedynie w odniesieniu do wolniejszego, nie ma jednej granicy która by oddzielała szybki ruch od wolnego.

Jak wcześniej zostało wspomniane, symbol Yin Yang to nie tylko schemat podziału ale także określone prawa rządzące zachowaniem tych dwóch aspektów. Kiedy jedna strona osiąga swoje maximum, zmienia się w swoje przeciwieństwo. Ma ku temu możliwość, gdyż każdy aspekt ma w sobie zalążek swojego przeciwieństwa- biała kropka w czarnym polu i czarna kropka w białym polu. Są to zasady niesamowicie proste i oczywiste jeżeli posłużymy się łatwymi przykładami z życia codziennego. Np. szybki bieg- ruch (zasada aktywna Yang) z czasem powoduje konieczność odpoczynku- przebywania w bezruchu (zasada pasywna Yin); także substancje silnie pobudzające jak np. kofeina, kokaina po mocnym pobudzeniu prowadzą do wyczerpania. Gdy idziemy noga, którą wysuwamy do przodu jest aktywna (Yang) podczas gdy noga która pozostaje w tyle a na której się opieramy jest pasywna (Yin) aby po chwili role się odwróciły. Noc zamienia się w dzień a dzień zamienia się w noc. Wahadło po maksymalnym wychyleniu w jedną stronę odwraca kierunek i zmierza w przeciwnym kierunku. W starszym wieku ciało słabnie lecz pojawia się mądrość (o ile zachowane jest zdrowie)- cielesne przywiązanie do Ziemi (zasada pasywna Yin (Yin to ziemia, ciało, materia)) które jest silne w okresie dorastania i dorosłości z czasem słabnie i człowiek większą uwagę zwraca „ku Niebiosom” (zasada aktywna Yang (Yang to niebo, duch, energia)). Woda kiedy jest ogrzewana paruje i wznosi się ku górze (proces aktywny Yang, kierunek energii ku górze) aby w wysokich warstwach atmosfery ulec schłodzeniu i opaść na dół (proces Yin, kierunek energii ku dołowi)

Dotyczy to także wymagających dłuższego czasu przemian społecznych. W literaturze obserwujemy naprzemienne zainteresowanie między myśleniem racjonalnym (zasada aktywna Yang), które kiedy osiąga swoje apogeum zmienia kierunek bardziej ku wierze i mistycyzmowi (zasada pasywna Yin). Po długo trwającym i osiągającym swe skrajności patriarchacie nastąpił czas, w którym zaczęto mówić i walczyć o prawa kobiet i przesuwać się w kierunku matriarchatu (coraz więcej kierowniczych i politycznych stanowisk zajmują kobiety. Warto tutaj wyjaśnić, iż jakości jakie reprezentuje biegun żeński Yin nie są przypisane wyłącznie do kobiet w rozumieniu płci. Wartości te mogą także być wyrażane przez mężczyzn. Bycie kobietą także nie jest gwarantem wyrażania wartości Yin, często bowiem zwłaszcza w obecnych czasach kobiety przejmują męskie cechy i zachowania. Jednakże mają naturalną większą łatwość w ich przejawieniu.)

Dwa aspekty rzeczywistości Yin i Yang wyrażone słowami Lao Tse:

„Kiedy ludzie dowiadują się, że piękne jest pięknym, pojawia się i wstrętne. Kiedy dowiadują się, że dobro jest dobrem, pojawia się i zło.
Dlatego byt i niebyt rodzą siebie nawzajem, trudne i łatwe rodzą siebie nawzajem, długie i krótkie wzajemnie się oblekają w kształt, wysokie i niskie wzajemnie się przyciągają, dźwięki łącząc się zestrajają w harmonię, poprzedzające i następujące dokonuje się jedno za drugim.”

Lao Tse, Tao Te Ching- Księga Drogi i Cnoty

Nasza zachodnia cywilizacja jest zdecydowanie skrajnie Yang. Szybkie tempo życia, duży poziom stresu, nastawienie na doświadczanie zewnętrznych bodźców oraz bezwzględna rywalizacja i agresja są tego przejawami. W sposobie odżywiania manifestuje się to poprzez spożywanie dużej ilości silnie skondensowanych energetycznie produktów- oczyszczony i wyizolowany tłuszcz i cukier jako fast food, symbol amerykańskiego postępu. Duże ilości produktów odzwierzęcych, przede wszystkim mięsa także wpisują się w ten schemat.

Trudność w zrozumieniu natury dualizmu wynika z braku myślenia symbolicznego, które to myślenie jest de facto domeną zasady pasywnej Yin. Symbol umożliwia pod jednym pojęciem zawrzeć rozległy pakiet znaczeń, jest używany w myśleniu abstrakcyjnym- „prawopółkulowym”. W kulturze zachodniej myślenie symboliczne zostało dość mocno wyeliminowane, pozostaje co prawda aktywne w świecie artystycznym lecz w naukach przyrodniczych oraz w powszechnej świadomości jest raczej na marginesie zainteresowań.

Koniecznym jest mieć na uwadze to, iż dokonując rozróżnienia na zasadę aktywną i pasywną nie należy wartościować jednego czy drugiego bieguna. Zwykliśmy postrzegać jasną, aktywną stronę jako tą dobrą i pożądaną, ciemną natomiast jako złą. Takie postrzeganie w kontekście ich dynamiki i wzajemnych relacji nie ma najmniejszego sensu. Łatwo to dostrzec w kontekście fizjologii- czy jest sens uznawać układ współczulny za lepszy bądź odwrotnie, czy lepsza jest aktywność czy sen? Jak w wahadle są to dwa bieguny tego samego ruchu i określenia dobra czy zła są w tym przypadku całkowicie nieadekwatne. Obie te siły będąc swoim przeciwieństwem stanowią jednocześnie swoje dopełnienie, tworząc razem całość. Wyraża to także sentencja pochodząca z hermetycznej definicji prawa biegunowości: „(…) wszystkie paradoksy można pogodzić”

Niepożądany natomiast jest stan, w którym jeden biegun jest niezrównoważony i przez to ujawnia się w swojej destrukcyjnej postaci. Inaczej mówiąc, każdy biegun ujawnia swoją pozytywną rolę, o ile jest w stanie dynamicznej równowagi z biegunem przeciwnym. Fakt, iż ostatnie tysiąclecia zdominowane były przez kulturę patriarchatu doprowadzając często swoim działaniem do ucisku i przemocy nie świadczy o tym, iż matriarchat byłby lepszy. Byłby (lub być może kiedyś był) też „zły” tyle że w inny sposób.

Stąd jasnym staje się istota równowagi, dążenia do harmonii, idea „złotego środka”. Dopiero w tym stanie możliwe jest nie tylko osiągnięcie zdrowia w odniesieniu do jednostki ale także doprowadzenie do harmonijnego rozwoju społeczności. Ze stanu równowagi wyłania się pełny potencjał, centralna oś która która łączy nas zarówno z „Ziemią” jak i „Niebem”, tym co materiale oraz z tym co duchowe oraz prowadzi ku nieskończonemu rozwojowi w zgodzie z Drogą.

Prawo yin i yang stanowi naturalny porządek wszechświata, jest podstawą wszechrzeczy, matką wszelkich zmian, korzeniem życia i śmierci. Przyczyna dysharmonii, którą trzeba uchwycić w leczeniu, także podlega prawu yin i yang.

Kanon medycyny wewnętrznej Huang Di- Żółty Cesarz